الأربعاء، 5 أبريل 2017

(تمر الأصابع) ي موحسين رةمليدا/ جومعة جةباري

دراسة نقدية عن رواية (تمر الأصابع) باللغة الكوردية، بقلم الأستاذ جمعة الجباري، نشرت في مجلة (رامان) الأدبية المرموقة، العدد 239 بتاريخ 5-4-2017 أربيل 

رياليزمي كةسايةتييةكان لة رؤماني
(تمر الاصابع) ي موحسين رةمليدا

جومعة جةباري
ئةديب و رؤماننوسي عيَراقي دوورةولآت ( د. موحسين رةملي) نووسةري رؤماني (تمر الاصابع ـ خورماي ثةنجةكان) كة لةسالَي 2010 هةلبذيَردرا بؤ خةلآتي (بؤكةر)ي عةرةبي، سةرنووسياري طؤظاري (ئةلواح)ـة، كة لة ئيسثانيا دةردةضيَت و، زؤر لة بةرهةمي نووسةراني عةرةبي و ئيسثاني لةخؤ دةطريَت. دكتؤر موحسين رةملي براي ضيرؤكنووس و رؤماننوسي شةهيد (حةسةن موتلَةط)ـة. رؤماني (تمر الاصابع ـ خورماي ثةنجةكان) يةكةم جار بة زماني ئيسثاني نووسراوةتةوة و لة خانةي El Tercer Number لةضاث دراوة، هةروةها دكتؤراي لة فةلسةفة و ئةدةب و فقهي زماني ئيسثاني لة زانكؤي بةغدا و زانكؤي (ئؤت و نؤما)ي ئيسثاني بةدةستهيَناوة، رةملي بةرهةميَكي زؤري كلاسيكي ئةدةبي ئيسثاني وةرطيَرِاوةتة سةر زماني عةرةبي.
سةرةرِاي ئةوةي شوهرةتي موحسين رةملي لة ئيسثانيا لة ضاو هةنديَك كةسي ديكةي وةك (نةجيب مةحفوز)ي عةرةبي و (سةيد هؤسانجي) ئيَرانيدا، هيَشتا زؤر نية، بةلآم ناوي لةنيَوةندةكاني رؤشنبيريي ئةوروثيدا ئيَستة خؤي فةرزدةكات و، لة رؤماني (خورماي ثةنجةكان) دا، توانايةكي بةهيَزي دةرخستووة بؤ دةستنيشانكردني خالَة ليَكضوو و دذةكاني نيَوان رؤذهةلآت و رؤذئاوادا.
رؤماني (تمر الاصابع ـ خورماي ثةنجةكان) دووةم شاكاري رؤماننوسي عيَراقي (د. موحسين رةملي)ية، كار لةسةر ورووذاندني ضةند تةوةريَكي نووسيني هونةري رؤمان دةكات، لةريَطةي بةكارهيَناني شويَن و زماني جياواز، ئةو شويَنانةي ئاماذة بؤ مةوداي زةمةن و ئينتيما بؤ ضةند قؤناخيَكي زةمةني جياواز دةكةن و، دةكريَت ناوي ليَ بنريَت (هاندةر) ئةوةيش لةم رؤمانةدا بة ضةمكي (تؤلَة سةندنةوة) دةستنيشان دةكريَت، كة خةسلَةتي راكيَشان و ئيغراكردني خويَنةري دروستكردووة، ثرِة لة ثرسيار و تةئويل و ئةنجام.
هةرضي لةناو رؤمانةكةداية لة بةرطةوة بؤ بةرط، تاوانبارة بة هاندان و ورووذاندني خويَنةر، ئيَمةيش ليَرةدا ناتوانين مامةلَة لةطةلَ دةقيَكي وةهادا بكةين، تةنها لةسةر بنةماي ئةوةي ئةمة دةقيَكي (خةيالَيية) و هةر ئةوةيشة جيَثةنجةي رؤماننوسةكة بةو دةقةوة، رؤماننوسةكة هةولَي داوة شويَنةكان وةك ويستطةي رؤشناكةرةوة بةكاربهيَنيَت، كة ضةند لايةنيَكي تاريكي دةقةكةي رؤشنا كردووةتةوة و، هةنديَك لة دةمامكة تةلَةكةبازةكاني لاداوة، ضونكة هةر ناونيشانةكةي (تمر الاصابع) وةك ناويَكي كةلتووري بةرةو هيَمايةكي جوطرافيمان دةبات، كة بيَطومان ئاماذة بؤ عيَراق دةكات، ئةو دوو ناوة ليَكدراوة بوعديَكي سيميائي بة رؤمانةكة دةبةخشيَت، دةرِوانيَتة ضةند ناوضةيةكي دياريكراوي (ئيرؤسي ـ ئايديؤلؤجي ـ دةرووني ـ مرؤظايةتي) و ثيَكظة ستراتيجييةتي دةقةكة دروستدةكةن و، كةش و باريَكي خويَندنةوة لةنيَوان ناونيشانةكة و مةتنةكة دةطونجيَنن، كة هةرجارةي بةلاي يةكيَكياندا دةضيَت.
ئةوةي ئةم بؤضوونةمان ثشترِاست دةكاتةوة، بةشبووني ثيَشكةشكردنةكةي رؤمانووسةكةية بؤ دوو شويَن: "بؤ عيَراق لانكةي مندالَيم و لانكةي شارستانييةتةكان" دووةميان "بؤ ئيسثانيا، ويَستطةي ئاراميم دواي ريَطةيةكي دووري ثرِ لة جةنط". كة دةيسةلميَنيَت دوو شويَني جياواز لةناو مةتني رؤمانةكةدا هةية و، بارطةي هةر شويَنيَكيش بةئاشكرا لةناو رووداوةكانيدا ديارة و هةردووكيان ميَذوو و زماني خؤيان لةناو دةقةكةدا تؤمار كردووة، ئةمةيش (هةر وةك ياسين نةسير دةليَت): بةشيَكة لة هونةري هةستثيَكردن بة شويَن و دةوروبةر و، طويَطرتنيَكي ناسكة بؤ ئامادةبووني و رةنطدانةوةي و كةش هةواي سؤسيؤ كةلَضةرييةكةي.
دةسثيَكي رؤمانةكةيش، بنةماي هةموو شويَنةكاني ديكةو ئةركة رؤشنطةراييةكاني بةهيَزدةكات، بة روومالَكردنيَكي ثانؤرامي ثيَكهاتووة لة دوو ديَرِ، كة سةربوردةي مةتني رؤمانةكة لةكؤتا وشةيدا ضرِ دةكاتةوة: "قةت ضيرؤكي خانةوادةكةي خؤمم نةدةنووسيةوة و ئاشكرايانم نةدةكرد، ئةطةر باوكم هانمي نةداية، ئةو كاتةي قذةكةمي دةتاشي لة تياترؤخانة مةدريدييةكةي، كاتيَك بةمني طوت: ضي دةنووسي بينووسة، خراثتر لةوةي رووي داوة، روونادات. ئةم جيهانة بؤطةنة".
موحسين رةملي بة شيَوازيَكي نارِاستةوخؤ كةسايةتييةكاني رؤمانةكةي ثيَشكةش كردووة، ضونكة كةسايةتييةكة يان خؤي، خؤي دةناسيَنيَت يان لة ريَطةي كةسيَكي ديكةوة، يانيش لةريَطةي بةكارهيَناني دةلالةتةكاني هةلَويَستةكان و رووداوةكان و قسةكردنةكان دةناسريَت، بةبيَ ئةوةي ثةنا بؤ ثيَشكةشكردني بكات لةريَطةي حيكايةتخواني ضيرؤكةكة يان نووسةركة.
ديارترين كةسايةتي ناو رؤمانةكة، دوو كةسن: (سةليم) حيكايةتخوان، لةطةلَ (نوح)ي باوكي، كة ئةمةي دووةميان تةوةريَكي زؤر زةقي رؤمانةكةية، ضونكة كةسايةتييةكي ئةريَني، بازنةيي، جوولآوة و، موعةقةدة، كةسايةتييةكة هةموو ئةواني ديكة لةدةوري ئةودا دةخوليَنةوة و ثيَوةستن بةوةوة.
كةسايةتي (نوح) بةدوو شيَوةي زؤر جياواز لةيةكدي بةديار دةكةون:
 دياركةوتني يةكةمي: كةسايةتييةكي رةوشتبةرز و ثابةندبووي عورف و عادةت و ئايين و عةشايةري، لة فةزاي طوندةكةيان و شويَني يةكةم (عيَراق).
دياركةوتني دووةمي: كةسايةتييةكي طؤرِاو و داهيَزراو لة ئاكار و رةوشتي عةشايةري و ئايني بةشيَوةيةكي تةواو، لة شويَني دووةمي (ئيسثانيا).
بةلآم ئةم داهيَزرانةيش بةهؤي هاندةريَكي براطماتيكييةوة بووة، كة سةليمي كورِي لةدواييدا بؤي روون دةبيَتةوة.
 جوولانةوةي كةسايةتييةكان هاوتةريبة لةطةلَ بةرةوثيَشضووني رووداوةكاني رؤمانةكة، كة بةشيَوةيةكي هارمؤنيي بةدواي يةكدا ديَن سيفةتي ريالزمي بة كةسايةتييةكان بةخشيوة، بةبيَ ئةوةي واز لة سيفاتة هونةرييةكاني و ئينتيماي خؤي بؤ جيهانة خةيالآوييةكةي خؤي بهيَنيَت.
بةشيَوةيةكي طشتي، شويَن لة رؤمانةكةدا بةهةموو طؤرِانكارييةكاني و سةرةرِاي دؤطمابوونييةوة، زؤر بة رووني و سادةيي ديارة و ليَدةطةرِيَ بة ئاساني بةدواي بكةوي، ئةمةيش لة بةرذةوةندي رؤمانةكة شكاوةتةوة، ضونكة ئةنستيتيوتي سويدي كاتيَك خةلآتي نؤبلَي ئادابي لةسالَي 1945 بة (ئةرنيست هيمنطواي) بةخشي، رووني كردةوة، كة: رووداوةكاني رؤماني (الشيخ و البحر) لةضوارضيَوةي جيهانيَكي تةسك و نابلآو روودةدةن. هاوكات زماني رؤماني (خورماي ثةنجةكان) زمانيَكي روون و تؤكمةية بؤ طيَرِانةوة، نزيكة لة شيَوةزاري ميللي رؤذانة ـ بةبيَ ئةوةي دابةزيَتة ئاستي شيَوةزاري ميللي ـ هةر كارةكتةريَكيش دةنط و شيَوازي قسةكردني تايبةتي خؤي هةية، سةرباري ئةوانةيش زماني ئاخاوتنةكانيش بةزماني عةرةبي رةوان هاتووة، شيَوةزاري ميللي تةنيا لة ضةند وشةيةكدا دةبينريَت لةطةلَ هيَنانةوةي ثةندي ميللي خؤمالَي و بياني، بؤ ئةوةي سيمايةكي ريالزمي و ميللي بة رؤمانةكة ببةخشيَت.
زؤر طرينطة باسي ئةوةيش بكةين، هيَز و تواناي نووسةر (د. موحسين رةملي) لةم رؤمانةدا، لة كؤتايية كراوةكةي رؤمانةكة بةدياردةكةويَت، ضونكة رؤمانةكة بة سةفةركردنيَكي كتوثرِي (نوح) و (رؤسا)ي خؤشةويستي بؤ ئةلَمانيا كؤتايي ديَت. (سةليم) يش كليلي شوقةكةي باوكي وةردةطريَت بةبيَ (طوللة)ي تؤلَةسةندنةوةكة، كة سةليم بةردةوام بةكليلةكاني دةستي باوكييةوة دةيبيني، ئينجا دواي هةفتةيةك لة سةفةركردني باوكي دةزانيَت، كة ئةو كورِة ديبلؤماسيية عيَراقييةي باوكي بةدوايدا هاتبوو بؤ مةدريد، طواستراوةتةوة بؤ (بةرلين) !
لةرِاستيدا، بةطةرِانةوة بؤ دةسثيَكي رؤماني (تمر الاصابع ـ خورماي ثةنجةكان / 173 لاثةرِة – ضاثي ضوارةم 2015 خانةي مةدا) لةيةكةم رستةوة ورووذاندني تيَداية و، خويَنةر كيَش دةكات بؤ تةواوكردني، لةيةكةم رستةوة ورووذاندني ئةوةي تيَداية ثياويَكي لاديَيي خاوةن خةسلَةتي داب و نةريتي عةشايةري و سيفاتي ئاييني وةك (نوح) لة تياترؤخانةيةكي مةدريدي ئيسثانيا ض دةكات؟!
لة دةسثيَكدا نوح بة (سةليم) ي كورِي دةلَيَ: "بنووسة، ض دةنووسي بينووسة، لةوةزياتر هيض روونادات، ئةم جيهانة بؤطةنة".
ئةو ثيَشةكيية ضوار رستةيية هانت دةدات بةدواي بابايةكي وةك (نوح) بكةويت، بؤ ئةوةي بزانيت نهيَني لة هاتني ثياويَكي تذ لة داب و نةريت و وابةستةي ئاييني ئيسلام و دواكةوتووي شويَن ثيَي باوكي خؤي (شيَخ موتلَةك) بؤ ئيسثانيا ضيية! ئايا ئةو بةرِاستي باوكي سةليمة يان كةسيَكي ترة؟ ضونكة نوح هةرطيز بة سةليم ناليَت كورِم، تا كؤتايي رؤمانةكة، كاتيَك نوح دةضيَتة سةرداني سةليم لة شوقةكةي خؤي و ، لةويَ دواي ئاخاوتنيَكي لةرزؤكي توورِةئاميَز، نوح زللةيةكي بةهيَز لة سةليم دةدات و بةريدةداتةوة سةر زةوي. دواي ئةوة رووداوةكان بةشيَوةيةكي زؤر جوان بةدواي يةكداديَن تا بةكؤتاييةكي كراوةي ثرِ لة شؤك بؤ خويَنةر و بؤ سةليم تةواو دةبيَت.
رؤماننووس (د.موحسين رةملي) ويستوويةتي مةبةستةكة شاراوة بيَت و، نايةويَت هونةر و رياليزم بةيةكةوة جووت بكات، وةك ضؤن ضيرؤكنووس (ئةدطار ئالن ثؤ) لة كورتة ضيرؤكةكانيدا ثةيرِةوي دةكات لة لايةني جواني ضيرؤكةكانيدا، كاتيَك ديَت وةسفي كةش و هةوايةكي هيَمن و بيَدةنط دةكات، يةكسةر دةضيَتة سةر جيهانيَكي جةنجالَ و ثرِ لة شلَةذان و مةينةتي، كة نةنطي ثيشان دةدات.
(د.موحسين رةملي) ويَنةي رووداوةكان و ثالَةوانةكاني رؤمانةكةي لة نيَوان 3 تةوةردا كيَشاوة، كة جورئةتيَكي مةترسيداري ثيَوةديارة، ئةو سيَ تةوةرةيش: (ئاين، سياسةت، سيَكس) ـة، سةبارةت بةم 3 تةوةرة ضيرؤكنووسي عيَراقي (جةمال نوري) دةبيَذيَت: "ئةم سيَ تةوةرة كليلي هةموو قوفلَةكانة و، ريَطةي شوهرةت و سةركةوتن كورت دةكةنةوة". ئةمةيش ئةوة دةسةلميَنيَت، رؤماننوسةكة خةيالَيَكي ضرِ و بلآوي بيَ كؤتايي هةية و، شيَوازيَكي ناوازة لة طيَرِانةوة و، ريَكخةريَكي ذير لة ريَكخستني شويَن و كات. زؤر بايةخيش بة وةسفكردني شيَوة دةدات.
ثالَةوانةكاني موحسين رةملي، جطة لة شيَخ موتلَةق و ئيستةبرةقي نةوةي، هةموويان ئادةمين و هةموو غةريزةكاني مرؤظيان هةلَطرتووة، ئةطةر بكةويَتة داوي طوناهةوة دةبينين يةكسةر ثةشيمان دةبيَتةوة و، تؤبةدةكات و دةطةرِيَتةوة سةر باري جاراني! (سةليم و فاتيمة و عالية و نوح) بةرِاي من نيمضة شةيتانيَكن جلَةويان بؤ غةريزةكانيان بةرداوة، كة ذينطةي رؤمانةكة قبوولَي ناكات، تةنانةت ئةو جانتايةي سةليم بةشانيةوة هةلَيطرتووة، كتابيَكي قورئاني ثيرؤز و دةفتةريَكي خاكي و نانيَك و مشتيَك خورما و سةركيَك ثيازي تيَداية...
ليَرةدا ثيَويستة ئاماذة بؤ ئةوةيش بكةين، كة رؤماني (تمر الاصابع ـ خورماي ثةنجةكان) بةئاوايةكي باوي رؤماني عةرةبي نويَدا رؤيشتووة، كة ثيَوةستة بةو بؤشايية رؤشنبيري و ئةخلاقييةي لةنيَوان رؤذهةلآت و رؤذئاوادا هةية، هةر بةو شيَوةيةيش رؤماني (دابادا) و (هيَزي ثيَكةنين لة ئؤرادا)ي (حةسةن موتلَةط)ي براي موحسين رةملي نووسراوةتةوة، هاوكات رؤماننوسةكةمان بانطةواز بؤ ثرؤذةكةي خؤي دةكات بة ئامانجي كردنةوةي ديالؤطيَكي قوولَ و طةرم لةطةلَ ئةوي دي، كة لة رؤمانةكاني (وةرزي كؤض بةرةو باكوور) و (طةرِةكة لاتينييةكة) بانطةواز بؤ دابرِانيَكي ئةبةدي لةطةلَ رؤذئاوادا دةكةن، كة بة شيَوازيَكي ئيرؤتيكي سةلبي ليَكدراوةتةوة و، ثالَةوانة رؤذهةلآتييةكانيشيان تؤلَةي خؤيان لة ريَطةيةوة دةسةندنةوة، كةضي بةهاي ثةيوةنديية سيَكسييةكان لة رؤماني (تمر الاصابع)دا بؤ ئاستيَكي بةرزي هونةري بةرزدةبيَتةوة.
هةموو ئةم ويَنانةي جيهان لة دذةبؤضوون و ململانيَكان و هيوا و بةدبةختيةكان لةم رؤمانةدا رةنطدانةوةي هةية، بةراستي لةم رؤمانةدا هةردوو نموونةي ململانيَكاني ذيان داوامان ليَدةكةن بةدواي دةليظةيةكي سةلامةت بطةرِيَين بؤ ئاشتكردنةوةيان، ئةم رؤمانة بةشيَوةيةكي جوان ضونيَتي ثيَكةوةذيان و ضيَذوةرطرتن لةوي دي ثيَشكةش دةكات، لةريَطةي مةعريفةت و بةها مرؤظايةتي و سؤزدارييةكان، بةو ثيَيةي ئةمانة هةمووي ئةو رةطةزانةن كة كؤمان دةكةنةوة و، بةزيندويي لةذياندا دةمانهيَلنةوة و، هةموو جاريَكيش لةتةنطوضةلَةمةكاني ذيان رزطارمان دةكةن.

ليست هناك تعليقات: