مقال بالكردية عن
حدائق الرئيس
باخچەكانی سەرۆك.. ئەو زامە
ژەهراوییەی نیو سەدە
بەسەر سنگی مێژوومانەوە راكشاوە
رانانی: عەبدوالرەحیم سەرەڕۆ
رۆمانی “باخچەكانی سەرۆك” لە نووسینی نووسەری عێراقی موحسن
ئەلرەملی و وەرگێرانی چیرۆكنووس فەیسەل هەمەوەندییە، ئەم كتێبە هەموو مێژووی نوێی
خوێناوی عێراق هەر لە سەردەمی كودەتا سەربازیەكەی زەعیمەوە تا دوای روخاندنی رژێمی
بەعس ساڵی 2003 كە ماوەی زیاتر لە نیو سەدەیە لە دووتوێی (340) لاپەرەدا خوێنەر
دەخاتە بەردەم كۆمەڵێك پرسیارەوە؟
بەر لەوەی ئەم رۆمانە زۆر بە خێرایی بخوێنمەوە، كەدەبێت جارێكی تر بە وردی و بە چێژەوە بەدیارییەوە هەلتوتكێم، ئەوەی بە مێشكمدا هات بەرهەمێكی هاوشێوەی (پاییزی پارتریك)ـی گابریل گارسیا ماركیز یان لە كلۆجی پەخشانە شیعرییەكەی (بیرەوەریەكانی شمشێر بەدەستێكی عەرەبی) نەزار قەبانی یان (پاییزی سەرۆك)ـی تەڵعەت تاهیر بێت “چونكە ئەم سێ بەرهەمە”، خۆ ئەگەرچی جمكانەش نین بەڵام زادەی یەك میهرەندی فیكری و فەلسەفین و لە رەهەندێكی ئەدەبیەوە باس لە گرفتەكانی سەرۆك دەكەن، هەرچی ئەم رۆمانەیە بەدەر لە هەر بەرهەمێكی پێشووتر كە هەمان ناونیشانی نزیكیان لێكترەوە هەیە، لێوانلێوە لە رووداوو مێژووی كارەساتەكان و كەسێتییەكان و ئەو نەهامەتیانەی بەدرێژایی زیاتر لە نیو سەدە لە جەنگی ماڵوێرانكەر.. كە دواجار لە رێگەی كەسێتی مرۆڤی عێراقی بەدەر لە نەتەوەو چین و توێژە جیاجیاكانی هەر هەموویان لە بۆتەیەكی دەروونی سەیردا كۆدەكاتەوە ئەویش كەسێتی بێ هوودەو تژی لە سووتانی دەروونی، كەسێتیەكی تێكشكاو كە بە هۆی لە دەستدانی رابردوو، نەمانی متمانە بە داهاتوو، ئێستا نقوومی ئازارەكانی خۆیەتی و ئینتمای بۆ هیچ پیرۆزییەك نەماوە.
لەم رۆمانەدا سێ كاراكتەر زۆر بە زەقی دەبینرێن؛ یەكەم عەبدوڵای كافكاو دووەم تارقی سەرسام و سێیەم ئیبراهیم قیسمەیە، ئەم سێ كەسە هاوتەمەن و لەدایكبووی هەمان ساڵن مەگەر چەند مانگێك لەنێوانیاندا هەبێت، بە منداڵی پێكەوە لەنزیك دایكیانەوە كە لەسەر تەنووربانەكان نانیان كردووە گەورەبوون، پێكەوە تووشی پەتای سورێژە دەبن و پێكەوە فێرە مەلەوانی دەبن و هتد.. دواتر یاریكردن راوەمەل و ئینجا خوێندن و سەردانیكردنی یەكتری و كۆمەڵێك پەیوەندی كۆمەڵایەتی ئاسایی لە نێوانیاندا هەبووە، كە لەناو كۆمەڵگەی نەریتی و سادەدا ئەو پەیوەندییانە سنووردارن و لەلای هەموو خوێنەرێك ئاشكران.
ئەم رۆمانە باس لە مێژووی دوورو دێژی زیاتر لە نیو سەدە دەكات كە چۆن كاردانەوەی بەسەر مرۆڤی سادەی عێراقیەوە جێهێشتووە، وەك جەنگە دوانەبڕِاوەكان، ئینجا سەردەمی قات و قڕی و ئابڵووقەی ئابووری، دیلبوون لە ئۆردوگاكانی ئێران و بێ سەروشوێنبوون و حوكمی دكتاتۆریەت و هێرشكردنە سەر كوێت و گۆڕە بە كۆمەڵەكان و دواجار هەرای داگیركردنی وڵات بە بیانووی رووخاندنی رژێمی پێشوو، بەهەدەرچوونی خوێنی مرۆڤی عێراقی بەو هەموو ئازارانەوە پەیامێكە لەمەتنی (28) بەش و هەریەكەیان بە ناونیشانێك نووسراوە، هەر لە “كوڕانی درزی زەویەوە تا دەگاتە سەرۆك موزیك دەكوژێت و ئینجا سەربوردەی گەڕانەوە لە دیلی و تا دەگاتە شێواوییەكانی پەیوەندی نێوان زیندووەكان و مردووەكان و دووبارە هاوسەرگیری كردنەوە”، لە كۆتایی پەیامەكەدا خوێنەر ئاگادار دەكاتەوە كە نابێت قوربانیانی وڵات هەر بە تەنها ژمارە بن و لە میدیاكان بە خەمساردییەكەوە باس بكرێن، قوربانیان مرۆڤن و خەون و خێزان و ژیان و مێژووی خۆیان هەیە لە وڵاتێكدا لە دوای كوشتن و تەقاندنەوەیانەوە بە كام شایستەیی و بۆچی ببنە ژمارە؟!
كارەكتەرەكانی نووسەر كە پەروەردەی واقعێكی كۆمەڵایەتی سەختی ئەم نیشتمانەن بە هەموو رەهەندە ئاینی و كولتووری و كۆمەڵایەتیەكانیەوە دواجار هەر هەموویان خەونی سادەو هاوچەشنەیان هەیە كە سنووری ژیانی كەسێكی سادە تێپەڕ ناكات، بەڵام ئەو خەونانە دواتر چییان لێ بەسەر دێت و ئەو مرڤە سادانە دەگەنە بەردەم كام هەڵدێری وەحشیگەرایی زەمەن؟ چارەنووسیان دەبەسترێتەوە بە واقعێكی سیاسی تاڵەوە كە خۆیان نەیانخوڵقاندووە، بوونەوەری مرۆی عێراقی بەو هەموو خەونە سادانەوە دواجار لە نێوان كوژران و بێ سەرو شوێن بون و گرتن و راوەدوونان و تا دەگاتە دوایین جۆری ئازاری دەروونی و لەناوبردنی جەستەیی لە ژمارە بترازێت هیچ دەرەنجامێكی تریان لێ نابینرێتەوە، ئەمە ئەو ئازارەیە كە میللەتێك لە ستارگەیەكی خوێناویدا بە هەموو كڵۆڵییەك دەیچێژێت و دەسەڵاتیش زۆر بەخەمساردی تەنهاو تەنها وەك ژمارەیەك لەسەركەوتن و زیادبوون دەیانبینێت!!
بۆشایی نێوان دەسەڵات و میللەت، كۆمەڵگەو دابڕان لە جیهانی دەرەوە، پەتای كۆكوژی نەخوێندەواری و نۆستالیژیای قات و قڕی گەورەی دوای جەنگی دووەمی جیهان كە هەمیشە باوكان دووبارەیان كردۆتەوە، دورووی دارودەستەی حكومەت لە هەموو دەمەكاندا كە هەمیشە وەلایان بۆسەرەوە هەبووەو بەڵێنی فریودەرانەو فرتوفێڵی یاساییان بۆ بارگاوی كردنی خۆیان بە خۆشیەكانی ژیان بەكار هێناوەو كەسیش نەبووە لێپێچینەوە لە هیچ كلۆجێكی ئەم جۆرە مرۆڤانە بكات.
عەبدوڵا كافكاو ئیبراهیم قیسمە دوو كاراكتەری قوربانی ناو رۆمانەكە هێشتا ماندووێتی كۆتایی هێنان بە خزمەتی سەربازییان دەرنەچووە، جەنگی نێوان عێراق و ئێران هەڵدەگیرسێت و لە ئاكامدا كافكا لەگەڵ سەدان سەربازی تر دەكەوێتە دەست هێزەكانی ئێرانی و بەدرێژایی بیست ساڵ لەتەمەن كە دیلی ئۆردوگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەبێت لە لای خانەوادەو خەڵكە سادەكە هەر بە بێ سەرو شوێن ناوزەد دەكرێت، كارەسات لەوەدایە كەدەگەڕێتەوە وڵات جگە لە خاشاكە مرۆڤێك هیچ نیشانەیەكی ئەوتۆی لەشساغی و تەندروستی تێدا نابینرێت و وەك زۆربەی دیلە گەڕاوەكانی تر كۆمەڵگە بە چاوی نەخۆش و مرۆڤی نامۆ تەماشایان دەكات.
قوربانی دووەمی ئەم رۆمانە وەك قوربانیەكانی تر ئیسماعیلە كە لە دوای هەشت ساڵ لە هەڵڕشتنی ئاگرو ئاسن لە نێو دوو وڵات ولەناوچەكە لە درێژترین سنوور رزگاری دەبێت، بەڵام دوای ماوەیەك كەم لە حەسانەوە دیسانەوە دەبردرێتە سنوورەكانی جەنگ لەگەڵ كوێت، كە دێتەوە پێیەكی لەدەستداوەو لەبەر زۆری ئەو كارەساتە جەرگبڕانەی كە دەیبینێت تووشی ئازاری دەروونی دێت بە تایبەت كە تەرمی یەكێك لەهاورێ هەرە نزیكەكانی لەو مەیدانە خوێناوییە جێدەهێڵێت هەمیشە بەدەست سوتانی ویژدانییەوە دەناڵێنێت.
ئیبراهیم یەكێكە لەو كاراكتەرانەی لەسەر دەستی باوك و دایكێكی نەخوێندەوار بە شێوەیەك پەروەردەكراوە كە هەمیشە ژیان بە چارەنووس لە قەڵەم بدات، بە ویستی دایكی هاوسەرگیری دەكات، هاوكات بێ ویستی خۆی دەبێتەگۆڕهەڵكەنی باخچەكانی سەرۆك كە تەرمی شێواوی مەدەنی و سەربازی بۆ ناشتن دەهێنن لە نێوان لایەنگران و ئۆپۆزسیۆن و هەر هەموویان لەلای ئەو بە تەنها مردوون و هیچی تر و بەپێی سروشی مرۆیی و داوای یاسایی دەبێت بنێژرێن.
تارق كەسێتیەكی دینامیكی خاوەن زۆرترین بزۆزییە لەو رۆمانەدا و دەتوانێت نانی خۆی لەسەر بەرد پەیدا بكات، گوێ ناداتە بارودۆخ و مرۆڤێكی هەلپەرستەو لە هەردوو سەردەمەكە وەك مامۆستایەك و كوڕە شێخێك و بازرگانێك شوێن پێی خۆی دەكاتەوەو دەبێتە خاوەن پێگەو هەژموونی سیاسی و كۆمەڵایەتی، ئەمجۆرە كەسێتیانە زۆر نزیكن لە كەسێتی ئەمنە چاوسوورەكان و بكوژە دەسرۆو ئەنفالچییەكان و چەندینی تر كە لە مەتنی رۆمانەكەدا خوێنەر زۆر بە روونی دەیانبینێت و دەیانناسێتەوە.
ژن لە رۆمانی باخچەكانی سەرۆك وەك لە واقعی گەلانی عیراقیشدا هەر وابووە، قوربانییە لە جۆرێكی تر، قوربانییەكی پشوودرێژ، ئالوودە بە خەم و نەخوێندەواری و نەزانی و كۆمەڵێك دابونەریتی كولتووری كە لە لوتكەی پاكنوودیەوە مێینە بە یەك وشە لەكەدار دەكات و دواجار بە هەموو وەحشیگەریەكەوە رادەستی سزای كوشتنی دەكات، ئەم رۆمانە زۆر بە وردی باس لە بارو دۆخی مرۆڤی عێراقی دەكات بە هەموو چین و توێژو ئیتنەكانیەوە كە كەوتوونەتە ناو ستەمی كۆمەڵایەتی و نەریتی بە تایبەت خەڵكی داماوی گوندنشین وەك دەستدرێژیكردنە سەر زەینەبی هێناوەتەوەو لە جیاتی ئەوەی بەرگری لێ بكرێت كەچی وەك ناموسپارێزییەك دواجار بەدەستی خانەوادەكەی خۆی دەكوژرێت، ئەم رووداوە دڵتەزێنترینی رووداوەكانە و دەبینی خانەوادە كە شوێنی ئارامی و خۆشەویستی و رابردووی منداڵی بووە؛ لەناكاودا هەڵدەگەڕێتەوەو دەبێتە زیندان و كەسەكانی دەبنە جەلادو دەیكەن بە قوربانی.
هاوارێكی تری نووسەر دوای پرۆسەی ئازادی عێراقە، سەردەمی تەرمی فڕێدراوو ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراوو هاتنی بێگانان بۆ ناو خاكی وڵات بە بیانووی جۆراوجۆر و درۆو دەلەسەی پیاوە سیاسەتوانەكانی دەوڵەت كە كەس نازانێت بە چ كلۆجێك سەوە بە چارەنووسی میللەتانیەوە دەكرێت.
نووسەر چ ناوەكان و چ كاراكتەرەكان و چ چۆنیەتی كەشوهەوای ئەو رۆمانەی لە تاڵترین واقعی مرۆیی عێراقییەوە هەڵچنیوە، گوندەكەی خۆی نمونەیەكە لە ماجەرای كۆی رۆمانەكە، هەر كاراكتەرەو جۆرە دەنگێك و جۆرە كەسێتییەك و جۆرێك لە شێوازی ئاخاوتنو بیركردنەوەی هەیە كە لەگەڵ سایكۆلۆجییەتی كەسەكە دەگونجێت و كاڵا بە باڵا پۆشاك كراوە.
رەملی لەم رۆمانەدا باسی دوروویی سیاسی دەكات هەر لەسەردەمی كۆمارییەوە تا دوای جەنگی ئەمریكا عێراق، بەڵام زۆر بە زەقی تیشكی خستۆتە سەر سەردەمی دكتاتۆر كە چۆن كۆشكە گەورەكانی خۆی ناو دەنێت كۆشكەكانی میللەت گوایە میللەت خۆشیان دەوێت و خۆیشی میللەتی خۆش دەوێت، ئەمە وێنەیەكی جوان پیشان دەدات بەو بیانییانەی روو لە وڵات دەكەن و هەست دەكەن كە میللەت لە چ خۆشگوزەرانی و ساماندارییەكدا دەژیت، بەڵام نووسەر رەهەندی ریالیستی لەو مەتنەدا بە تەواوەتی دەخاتە بەر دیدی خوێنەر هەموو درۆو دەلەسەكان بۆمێژوو وەك ئەمانەتێك راست دەكاتەوەو بەراستی پێمان دەڵێت باخچەكانی سەرۆك و كۆشك و پیاوانی سەرۆك و هتد تەنهاو تەنها ئەو بۆشاییە ژەهراویە دەسكردەن كە رێگە نادات دەسەڵات و میللەت لە سێبەرێكدا كۆببنەوە.
كەشوهەوای رۆمانەكە پەیامێكە لە جۆرێكی تایبەت، بە زۆری بیرەوەرییەكانی خۆی و گوندەكەی تەنانەت ناوی كەسەكانیش زۆر لە واقیعی و زیندوو دەچن، بیرەوەری هەمیشە ئەو پەناگە ئارامەیە كە مرۆڤ دگەڕێتەوە بۆی و سۆزێكی نۆستالیژی رۆحی بەرەو ئەو شوێنە دەبات كە متمانەی منداڵی و رۆژگارە بەسەرچووەكانی تێدا جێهێشتووە، وەك بەرناردشۆ دەڵێت:” كە رۆمانێك دەخوێنیتەوە، سور بزانە ئەوە ئاوێنەیەكە لە بەردەمتدایەو رۆحی نووسەرەكەیت پیشان دەدات”.
تاڵترینی ئەزموونە تاڵەكانی ناو كۆی رۆمانەكە فەوزای سیاسی و پاشاگەردانی و چەتەیی دەسەڵات و نائومێدبوونی چینی هەژارە لەو شۆڕِشەی خۆی كردە سووتماك دواتر ئاشكرابوو كە هەر لە بنەڕەتەوە شۆڕش نەبووە، چونكە رووخاندنی حكومەتێك بە پاچێكی دەرەكی بەرامبەر بە هەندێك سازشی سیاسی بەناوی هێزی گەلەوە واتا لاقەكردنی سیاسی كۆمەڵگەیەك و ورووشاندنی مێژووی میللەتێك بە هەموو مانایەكەوە كە هەڵیدەگرێت.
هەر لە دەرهاویشتەی ئەو ئاكامە سیاسیەوە زۆر بە وردی دەچێتە ناو رووداوەكانەوەو زۆر بە جوانی وەسفی نیشتمان دەكات لە واقعی دۆخی هەنووكەییداو دەڵێت:” لەو وڵاتەی كە مۆزی تێدا ناڕوێت، خەڵكی گوندەكە بەیانی زوو نۆ سەری رۆڵەی خۆیان لەناو نۆ سنووقی مۆزدا دەبیننەوە”.، واتا كارەسات لێرەوە دەست پێدەكات، وڵاتێك مۆز بەرهەم ناهێنێت، میللەتێك لەو پەڕی نەبوونی بڕست و بێكاریدایە كەچی لەجێی هەموو بەرهەم و داهێنانێك سەری قوربانیەكانی دەخرێتە ناو كارتۆنێكی هاوردەوە كە مۆزیان تێدا بۆ خواپێداوەكان لە كیشوەرە دوورەدەستەكانەوە بۆ باركراوە!!. كارەساتی دڵتەزێنی ئەم سەربووردە نەشازە لەوەدایە شێخی گوندەكە كە دەمڕاست و ریش سپی یەكەمی ئەو كۆمەڵگە سنووردارەیە، بە خەڵكەكەی خۆی دەڵێت :” سەرە بڕاوەكان بنێژن و دواتر بەدوای جەستە سەربراوەكاندا دەگەڕێین و بەڵكو خوایە بیدۆزینەوە!!.
ئەلرەملی بەدرێژایی رۆمانەكە گوزارشت لە گەورەترین نائومێدی مرۆیی دەكات كە هەست بە بێهوودەیی زەمەن و چارەنووسی ئەتككراوی تەواوی میللەتێك دەكەن، رووخسارەكان دەگۆڕێن، بەڵام ئافاتە گەورەكان بە دەقبەستووی دەمێننەوە، ستەم، دەمكوتكردن، جەلاد و قوربانی، كارەساتی نیو سەدە لە نەهامەتی هیچ شتێك لە ژیانی ئەم میللەتە سادەیە ناگۆڕێت، جەنگەكان بەردەوامن، هەژاری و گەمارۆی ئابووری، گۆڕی بە كۆمەڵ. هەڵای دوای پڕۆسەی ئازادی و دیموكراسیزمی لەباربراو، رشتنی خوێنی خەڵكی بێپەناو پاكنوود لە هەموو سەردەمەكان و هەر جارەو بە پاساوێك و لەژێر جۆرە دروشمێكی سەیر كە نەعەقڵ قبووڵی دەكات و نەرۆح هیچی بۆ دەهێڵێتەوە، ئەو كارەساتانەی لەدوای خۆیانەوە گرێ و گۆڵی دەروونی و خۆرادەستكردن و فۆبیای مرۆیی خستۆتەوە، فەزای كوێرە دێیەك لە نیشتمانێكدا دواتر دەبێتە فەزای مێژووی میللەتێك و چارەنووسێكی تەمومژاویمان بۆ شی دەكاتەوە، ئیتر لێرەوە، لەم خاڵی وەرچەرخانەوە توندوتیژی و پاشاگەردانی ئەمنی و رۆحی تۆڵەكردنەوەو شەڕی ناخۆ لە بەرگێكی تردا سەرهەڵدەدات و وێرای ئەوەی مۆتەكەی مەرگ زاڵە بەلام ژیان هەر بەردەوامە.
باخچەكانی سەرۆك ئەو باخچە پڕ لەگوڵ و رازاوانەی كۆشكی شاهانە نین، هاوكات ئەو باخچانە نین كە لە پشتی پەردەوە مەتنێك لە نهێنی حەشاردراومان بۆئاشكرا بكات، باخچەكانی سەرۆك خۆی لە خۆیدا وێرای ئەوەی لە ناخمانەوە هەڵدەقوڵێت هێشتا هەر هاوارێكی نەبیستراوەیە، پڕە لە ئازاری میللەتێك كەوەك زامێكی كوشندە بە درێژایی نیو سەدە زیاتر بەسەر سنگی مێژوومانە راكشاوە، جا ئەگەر خوێندنەوەی ئەم رۆمانە بۆ هەر خوێنەرێك سوننەت بێت ئەوە بۆ خوێنەری عێراقی بە گشتی و كورد بەتایبەت فەرزە، چونكە پڕوشكە گەورەكانی ئەم رۆمانە لە خۆمانەو بەر خۆمان دەكەوێت.
بەر لەوەی ئەم رۆمانە زۆر بە خێرایی بخوێنمەوە، كەدەبێت جارێكی تر بە وردی و بە چێژەوە بەدیارییەوە هەلتوتكێم، ئەوەی بە مێشكمدا هات بەرهەمێكی هاوشێوەی (پاییزی پارتریك)ـی گابریل گارسیا ماركیز یان لە كلۆجی پەخشانە شیعرییەكەی (بیرەوەریەكانی شمشێر بەدەستێكی عەرەبی) نەزار قەبانی یان (پاییزی سەرۆك)ـی تەڵعەت تاهیر بێت “چونكە ئەم سێ بەرهەمە”، خۆ ئەگەرچی جمكانەش نین بەڵام زادەی یەك میهرەندی فیكری و فەلسەفین و لە رەهەندێكی ئەدەبیەوە باس لە گرفتەكانی سەرۆك دەكەن، هەرچی ئەم رۆمانەیە بەدەر لە هەر بەرهەمێكی پێشووتر كە هەمان ناونیشانی نزیكیان لێكترەوە هەیە، لێوانلێوە لە رووداوو مێژووی كارەساتەكان و كەسێتییەكان و ئەو نەهامەتیانەی بەدرێژایی زیاتر لە نیو سەدە لە جەنگی ماڵوێرانكەر.. كە دواجار لە رێگەی كەسێتی مرۆڤی عێراقی بەدەر لە نەتەوەو چین و توێژە جیاجیاكانی هەر هەموویان لە بۆتەیەكی دەروونی سەیردا كۆدەكاتەوە ئەویش كەسێتی بێ هوودەو تژی لە سووتانی دەروونی، كەسێتیەكی تێكشكاو كە بە هۆی لە دەستدانی رابردوو، نەمانی متمانە بە داهاتوو، ئێستا نقوومی ئازارەكانی خۆیەتی و ئینتمای بۆ هیچ پیرۆزییەك نەماوە.
لەم رۆمانەدا سێ كاراكتەر زۆر بە زەقی دەبینرێن؛ یەكەم عەبدوڵای كافكاو دووەم تارقی سەرسام و سێیەم ئیبراهیم قیسمەیە، ئەم سێ كەسە هاوتەمەن و لەدایكبووی هەمان ساڵن مەگەر چەند مانگێك لەنێوانیاندا هەبێت، بە منداڵی پێكەوە لەنزیك دایكیانەوە كە لەسەر تەنووربانەكان نانیان كردووە گەورەبوون، پێكەوە تووشی پەتای سورێژە دەبن و پێكەوە فێرە مەلەوانی دەبن و هتد.. دواتر یاریكردن راوەمەل و ئینجا خوێندن و سەردانیكردنی یەكتری و كۆمەڵێك پەیوەندی كۆمەڵایەتی ئاسایی لە نێوانیاندا هەبووە، كە لەناو كۆمەڵگەی نەریتی و سادەدا ئەو پەیوەندییانە سنووردارن و لەلای هەموو خوێنەرێك ئاشكران.
ئەم رۆمانە باس لە مێژووی دوورو دێژی زیاتر لە نیو سەدە دەكات كە چۆن كاردانەوەی بەسەر مرۆڤی سادەی عێراقیەوە جێهێشتووە، وەك جەنگە دوانەبڕِاوەكان، ئینجا سەردەمی قات و قڕی و ئابڵووقەی ئابووری، دیلبوون لە ئۆردوگاكانی ئێران و بێ سەروشوێنبوون و حوكمی دكتاتۆریەت و هێرشكردنە سەر كوێت و گۆڕە بە كۆمەڵەكان و دواجار هەرای داگیركردنی وڵات بە بیانووی رووخاندنی رژێمی پێشوو، بەهەدەرچوونی خوێنی مرۆڤی عێراقی بەو هەموو ئازارانەوە پەیامێكە لەمەتنی (28) بەش و هەریەكەیان بە ناونیشانێك نووسراوە، هەر لە “كوڕانی درزی زەویەوە تا دەگاتە سەرۆك موزیك دەكوژێت و ئینجا سەربوردەی گەڕانەوە لە دیلی و تا دەگاتە شێواوییەكانی پەیوەندی نێوان زیندووەكان و مردووەكان و دووبارە هاوسەرگیری كردنەوە”، لە كۆتایی پەیامەكەدا خوێنەر ئاگادار دەكاتەوە كە نابێت قوربانیانی وڵات هەر بە تەنها ژمارە بن و لە میدیاكان بە خەمساردییەكەوە باس بكرێن، قوربانیان مرۆڤن و خەون و خێزان و ژیان و مێژووی خۆیان هەیە لە وڵاتێكدا لە دوای كوشتن و تەقاندنەوەیانەوە بە كام شایستەیی و بۆچی ببنە ژمارە؟!
كارەكتەرەكانی نووسەر كە پەروەردەی واقعێكی كۆمەڵایەتی سەختی ئەم نیشتمانەن بە هەموو رەهەندە ئاینی و كولتووری و كۆمەڵایەتیەكانیەوە دواجار هەر هەموویان خەونی سادەو هاوچەشنەیان هەیە كە سنووری ژیانی كەسێكی سادە تێپەڕ ناكات، بەڵام ئەو خەونانە دواتر چییان لێ بەسەر دێت و ئەو مرڤە سادانە دەگەنە بەردەم كام هەڵدێری وەحشیگەرایی زەمەن؟ چارەنووسیان دەبەسترێتەوە بە واقعێكی سیاسی تاڵەوە كە خۆیان نەیانخوڵقاندووە، بوونەوەری مرۆی عێراقی بەو هەموو خەونە سادانەوە دواجار لە نێوان كوژران و بێ سەرو شوێن بون و گرتن و راوەدوونان و تا دەگاتە دوایین جۆری ئازاری دەروونی و لەناوبردنی جەستەیی لە ژمارە بترازێت هیچ دەرەنجامێكی تریان لێ نابینرێتەوە، ئەمە ئەو ئازارەیە كە میللەتێك لە ستارگەیەكی خوێناویدا بە هەموو كڵۆڵییەك دەیچێژێت و دەسەڵاتیش زۆر بەخەمساردی تەنهاو تەنها وەك ژمارەیەك لەسەركەوتن و زیادبوون دەیانبینێت!!
بۆشایی نێوان دەسەڵات و میللەت، كۆمەڵگەو دابڕان لە جیهانی دەرەوە، پەتای كۆكوژی نەخوێندەواری و نۆستالیژیای قات و قڕی گەورەی دوای جەنگی دووەمی جیهان كە هەمیشە باوكان دووبارەیان كردۆتەوە، دورووی دارودەستەی حكومەت لە هەموو دەمەكاندا كە هەمیشە وەلایان بۆسەرەوە هەبووەو بەڵێنی فریودەرانەو فرتوفێڵی یاساییان بۆ بارگاوی كردنی خۆیان بە خۆشیەكانی ژیان بەكار هێناوەو كەسیش نەبووە لێپێچینەوە لە هیچ كلۆجێكی ئەم جۆرە مرۆڤانە بكات.
عەبدوڵا كافكاو ئیبراهیم قیسمە دوو كاراكتەری قوربانی ناو رۆمانەكە هێشتا ماندووێتی كۆتایی هێنان بە خزمەتی سەربازییان دەرنەچووە، جەنگی نێوان عێراق و ئێران هەڵدەگیرسێت و لە ئاكامدا كافكا لەگەڵ سەدان سەربازی تر دەكەوێتە دەست هێزەكانی ئێرانی و بەدرێژایی بیست ساڵ لەتەمەن كە دیلی ئۆردوگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەبێت لە لای خانەوادەو خەڵكە سادەكە هەر بە بێ سەرو شوێن ناوزەد دەكرێت، كارەسات لەوەدایە كەدەگەڕێتەوە وڵات جگە لە خاشاكە مرۆڤێك هیچ نیشانەیەكی ئەوتۆی لەشساغی و تەندروستی تێدا نابینرێت و وەك زۆربەی دیلە گەڕاوەكانی تر كۆمەڵگە بە چاوی نەخۆش و مرۆڤی نامۆ تەماشایان دەكات.
قوربانی دووەمی ئەم رۆمانە وەك قوربانیەكانی تر ئیسماعیلە كە لە دوای هەشت ساڵ لە هەڵڕشتنی ئاگرو ئاسن لە نێو دوو وڵات ولەناوچەكە لە درێژترین سنوور رزگاری دەبێت، بەڵام دوای ماوەیەك كەم لە حەسانەوە دیسانەوە دەبردرێتە سنوورەكانی جەنگ لەگەڵ كوێت، كە دێتەوە پێیەكی لەدەستداوەو لەبەر زۆری ئەو كارەساتە جەرگبڕانەی كە دەیبینێت تووشی ئازاری دەروونی دێت بە تایبەت كە تەرمی یەكێك لەهاورێ هەرە نزیكەكانی لەو مەیدانە خوێناوییە جێدەهێڵێت هەمیشە بەدەست سوتانی ویژدانییەوە دەناڵێنێت.
ئیبراهیم یەكێكە لەو كاراكتەرانەی لەسەر دەستی باوك و دایكێكی نەخوێندەوار بە شێوەیەك پەروەردەكراوە كە هەمیشە ژیان بە چارەنووس لە قەڵەم بدات، بە ویستی دایكی هاوسەرگیری دەكات، هاوكات بێ ویستی خۆی دەبێتەگۆڕهەڵكەنی باخچەكانی سەرۆك كە تەرمی شێواوی مەدەنی و سەربازی بۆ ناشتن دەهێنن لە نێوان لایەنگران و ئۆپۆزسیۆن و هەر هەموویان لەلای ئەو بە تەنها مردوون و هیچی تر و بەپێی سروشی مرۆیی و داوای یاسایی دەبێت بنێژرێن.
تارق كەسێتیەكی دینامیكی خاوەن زۆرترین بزۆزییە لەو رۆمانەدا و دەتوانێت نانی خۆی لەسەر بەرد پەیدا بكات، گوێ ناداتە بارودۆخ و مرۆڤێكی هەلپەرستەو لە هەردوو سەردەمەكە وەك مامۆستایەك و كوڕە شێخێك و بازرگانێك شوێن پێی خۆی دەكاتەوەو دەبێتە خاوەن پێگەو هەژموونی سیاسی و كۆمەڵایەتی، ئەمجۆرە كەسێتیانە زۆر نزیكن لە كەسێتی ئەمنە چاوسوورەكان و بكوژە دەسرۆو ئەنفالچییەكان و چەندینی تر كە لە مەتنی رۆمانەكەدا خوێنەر زۆر بە روونی دەیانبینێت و دەیانناسێتەوە.
ژن لە رۆمانی باخچەكانی سەرۆك وەك لە واقعی گەلانی عیراقیشدا هەر وابووە، قوربانییە لە جۆرێكی تر، قوربانییەكی پشوودرێژ، ئالوودە بە خەم و نەخوێندەواری و نەزانی و كۆمەڵێك دابونەریتی كولتووری كە لە لوتكەی پاكنوودیەوە مێینە بە یەك وشە لەكەدار دەكات و دواجار بە هەموو وەحشیگەریەكەوە رادەستی سزای كوشتنی دەكات، ئەم رۆمانە زۆر بە وردی باس لە بارو دۆخی مرۆڤی عێراقی دەكات بە هەموو چین و توێژو ئیتنەكانیەوە كە كەوتوونەتە ناو ستەمی كۆمەڵایەتی و نەریتی بە تایبەت خەڵكی داماوی گوندنشین وەك دەستدرێژیكردنە سەر زەینەبی هێناوەتەوەو لە جیاتی ئەوەی بەرگری لێ بكرێت كەچی وەك ناموسپارێزییەك دواجار بەدەستی خانەوادەكەی خۆی دەكوژرێت، ئەم رووداوە دڵتەزێنترینی رووداوەكانە و دەبینی خانەوادە كە شوێنی ئارامی و خۆشەویستی و رابردووی منداڵی بووە؛ لەناكاودا هەڵدەگەڕێتەوەو دەبێتە زیندان و كەسەكانی دەبنە جەلادو دەیكەن بە قوربانی.
هاوارێكی تری نووسەر دوای پرۆسەی ئازادی عێراقە، سەردەمی تەرمی فڕێدراوو ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراوو هاتنی بێگانان بۆ ناو خاكی وڵات بە بیانووی جۆراوجۆر و درۆو دەلەسەی پیاوە سیاسەتوانەكانی دەوڵەت كە كەس نازانێت بە چ كلۆجێك سەوە بە چارەنووسی میللەتانیەوە دەكرێت.
نووسەر چ ناوەكان و چ كاراكتەرەكان و چ چۆنیەتی كەشوهەوای ئەو رۆمانەی لە تاڵترین واقعی مرۆیی عێراقییەوە هەڵچنیوە، گوندەكەی خۆی نمونەیەكە لە ماجەرای كۆی رۆمانەكە، هەر كاراكتەرەو جۆرە دەنگێك و جۆرە كەسێتییەك و جۆرێك لە شێوازی ئاخاوتنو بیركردنەوەی هەیە كە لەگەڵ سایكۆلۆجییەتی كەسەكە دەگونجێت و كاڵا بە باڵا پۆشاك كراوە.
رەملی لەم رۆمانەدا باسی دوروویی سیاسی دەكات هەر لەسەردەمی كۆمارییەوە تا دوای جەنگی ئەمریكا عێراق، بەڵام زۆر بە زەقی تیشكی خستۆتە سەر سەردەمی دكتاتۆر كە چۆن كۆشكە گەورەكانی خۆی ناو دەنێت كۆشكەكانی میللەت گوایە میللەت خۆشیان دەوێت و خۆیشی میللەتی خۆش دەوێت، ئەمە وێنەیەكی جوان پیشان دەدات بەو بیانییانەی روو لە وڵات دەكەن و هەست دەكەن كە میللەت لە چ خۆشگوزەرانی و ساماندارییەكدا دەژیت، بەڵام نووسەر رەهەندی ریالیستی لەو مەتنەدا بە تەواوەتی دەخاتە بەر دیدی خوێنەر هەموو درۆو دەلەسەكان بۆمێژوو وەك ئەمانەتێك راست دەكاتەوەو بەراستی پێمان دەڵێت باخچەكانی سەرۆك و كۆشك و پیاوانی سەرۆك و هتد تەنهاو تەنها ئەو بۆشاییە ژەهراویە دەسكردەن كە رێگە نادات دەسەڵات و میللەت لە سێبەرێكدا كۆببنەوە.
كەشوهەوای رۆمانەكە پەیامێكە لە جۆرێكی تایبەت، بە زۆری بیرەوەرییەكانی خۆی و گوندەكەی تەنانەت ناوی كەسەكانیش زۆر لە واقیعی و زیندوو دەچن، بیرەوەری هەمیشە ئەو پەناگە ئارامەیە كە مرۆڤ دگەڕێتەوە بۆی و سۆزێكی نۆستالیژی رۆحی بەرەو ئەو شوێنە دەبات كە متمانەی منداڵی و رۆژگارە بەسەرچووەكانی تێدا جێهێشتووە، وەك بەرناردشۆ دەڵێت:” كە رۆمانێك دەخوێنیتەوە، سور بزانە ئەوە ئاوێنەیەكە لە بەردەمتدایەو رۆحی نووسەرەكەیت پیشان دەدات”.
تاڵترینی ئەزموونە تاڵەكانی ناو كۆی رۆمانەكە فەوزای سیاسی و پاشاگەردانی و چەتەیی دەسەڵات و نائومێدبوونی چینی هەژارە لەو شۆڕِشەی خۆی كردە سووتماك دواتر ئاشكرابوو كە هەر لە بنەڕەتەوە شۆڕش نەبووە، چونكە رووخاندنی حكومەتێك بە پاچێكی دەرەكی بەرامبەر بە هەندێك سازشی سیاسی بەناوی هێزی گەلەوە واتا لاقەكردنی سیاسی كۆمەڵگەیەك و ورووشاندنی مێژووی میللەتێك بە هەموو مانایەكەوە كە هەڵیدەگرێت.
هەر لە دەرهاویشتەی ئەو ئاكامە سیاسیەوە زۆر بە وردی دەچێتە ناو رووداوەكانەوەو زۆر بە جوانی وەسفی نیشتمان دەكات لە واقعی دۆخی هەنووكەییداو دەڵێت:” لەو وڵاتەی كە مۆزی تێدا ناڕوێت، خەڵكی گوندەكە بەیانی زوو نۆ سەری رۆڵەی خۆیان لەناو نۆ سنووقی مۆزدا دەبیننەوە”.، واتا كارەسات لێرەوە دەست پێدەكات، وڵاتێك مۆز بەرهەم ناهێنێت، میللەتێك لەو پەڕی نەبوونی بڕست و بێكاریدایە كەچی لەجێی هەموو بەرهەم و داهێنانێك سەری قوربانیەكانی دەخرێتە ناو كارتۆنێكی هاوردەوە كە مۆزیان تێدا بۆ خواپێداوەكان لە كیشوەرە دوورەدەستەكانەوە بۆ باركراوە!!. كارەساتی دڵتەزێنی ئەم سەربووردە نەشازە لەوەدایە شێخی گوندەكە كە دەمڕاست و ریش سپی یەكەمی ئەو كۆمەڵگە سنووردارەیە، بە خەڵكەكەی خۆی دەڵێت :” سەرە بڕاوەكان بنێژن و دواتر بەدوای جەستە سەربراوەكاندا دەگەڕێین و بەڵكو خوایە بیدۆزینەوە!!.
ئەلرەملی بەدرێژایی رۆمانەكە گوزارشت لە گەورەترین نائومێدی مرۆیی دەكات كە هەست بە بێهوودەیی زەمەن و چارەنووسی ئەتككراوی تەواوی میللەتێك دەكەن، رووخسارەكان دەگۆڕێن، بەڵام ئافاتە گەورەكان بە دەقبەستووی دەمێننەوە، ستەم، دەمكوتكردن، جەلاد و قوربانی، كارەساتی نیو سەدە لە نەهامەتی هیچ شتێك لە ژیانی ئەم میللەتە سادەیە ناگۆڕێت، جەنگەكان بەردەوامن، هەژاری و گەمارۆی ئابووری، گۆڕی بە كۆمەڵ. هەڵای دوای پڕۆسەی ئازادی و دیموكراسیزمی لەباربراو، رشتنی خوێنی خەڵكی بێپەناو پاكنوود لە هەموو سەردەمەكان و هەر جارەو بە پاساوێك و لەژێر جۆرە دروشمێكی سەیر كە نەعەقڵ قبووڵی دەكات و نەرۆح هیچی بۆ دەهێڵێتەوە، ئەو كارەساتانەی لەدوای خۆیانەوە گرێ و گۆڵی دەروونی و خۆرادەستكردن و فۆبیای مرۆیی خستۆتەوە، فەزای كوێرە دێیەك لە نیشتمانێكدا دواتر دەبێتە فەزای مێژووی میللەتێك و چارەنووسێكی تەمومژاویمان بۆ شی دەكاتەوە، ئیتر لێرەوە، لەم خاڵی وەرچەرخانەوە توندوتیژی و پاشاگەردانی ئەمنی و رۆحی تۆڵەكردنەوەو شەڕی ناخۆ لە بەرگێكی تردا سەرهەڵدەدات و وێرای ئەوەی مۆتەكەی مەرگ زاڵە بەلام ژیان هەر بەردەوامە.
باخچەكانی سەرۆك ئەو باخچە پڕ لەگوڵ و رازاوانەی كۆشكی شاهانە نین، هاوكات ئەو باخچانە نین كە لە پشتی پەردەوە مەتنێك لە نهێنی حەشاردراومان بۆئاشكرا بكات، باخچەكانی سەرۆك خۆی لە خۆیدا وێرای ئەوەی لە ناخمانەوە هەڵدەقوڵێت هێشتا هەر هاوارێكی نەبیستراوەیە، پڕە لە ئازاری میللەتێك كەوەك زامێكی كوشندە بە درێژایی نیو سەدە زیاتر بەسەر سنگی مێژوومانە راكشاوە، جا ئەگەر خوێندنەوەی ئەم رۆمانە بۆ هەر خوێنەرێك سوننەت بێت ئەوە بۆ خوێنەری عێراقی بە گشتی و كورد بەتایبەت فەرزە، چونكە پڕوشكە گەورەكانی ئەم رۆمانە لە خۆمانەو بەر خۆمان دەكەوێت.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق